पुष्टकारी, सेलरोटी र मिठाईका मीठा कुराहरु नेपाली डायसपोरामा
Volume 2 | Issue 5 [September 2022]

अंशु छेत्री

Volume 2 | Issue 5 [September 2022]

मेरी आमा असमबाट हुनुहुन्छ । उनी बिगौति खान खुब मन पराउनु हुन्छ ।घरमा भर्खर ब्याएको गाई वा भैसीको दुधले यसलाई बनाइने गरिन्छ ।हेर्नमा छेना समान, एक किसीमको कटेज चीज र विशेष भारतीय उपमहाद्विपमा पाइने साथै यसले खास बंगाली मिठाई रोसोगोला पनि बनाइनछ ।बिगौतीको स्वाद गुलियो हुन्छ तर मेरी आमाले अझै चिनी थपेर यसलाई चर्को पार्नु हुन्छ ।

मेरो सम्झनामा ती दिनहरु अझै ताजा छन् जब हजुरबालाई ब्याउने गाईको नजिक जान गाह्रो पर्थ्यो । उहाले डाक्टरको भूमिका निभाउन पर्थ्यो । तर म ती सब हो-हल्ला देखि टाड़ानै बस्ने गर्थे । म र मेरा कसन्सहरु बाछा हेर्ने र रमाउदै बिगौति खानका लागि चुप-चाप एका-अर्कासंग टासिएर बसी रहन्थियौ । गाई ब्याए पछि तुरन्तै मेरी आमा बिगौति बनाउने कार्य तर्फ लाग्नु हुन्थ्यो ।

मेरो बाल्यकालमा, मैले कहिले वास्ता गरिन तर अहिले सोच्ने गर्दछु कि बिगौति बनाउने कार्य सधै मेरी आमालाई सुम्पीने गरिन्थ्यो । उनको माछा पकाउने तरिका परिवारमा सबैलाई मन पर्थ्यो, त्यो एउटा सीप जसमा उनि आफै सीपालु भएकी थिन् । शायद उनलाई कमै  थाहा थियो होला कि एकदिन उत्तर बंगालको पुरुषसित उनको बिहे हुनेछ भनेर ।

बाबाले काम गरेको चिया बगानमा म हाइब्रिड संकृतिको बीचमा हुर्किए । त्यहाँ मैले घनिष्ट सम्बन्ध साझा गरे मेरा दुवै नेपाली र बंगाली छिमेकिसित । यो मेरो परिवारको लागि छक्क पर्ने कुरा थिएन- यस्तो मेल-मिलाप उत्तर बंगालको तराई डुअर्स इलाखातिर देखिन सकिन्छ । मेरो सह परिवारलाई मेरो आमाको मित्रहरुले लक्ष्मी पुजामा निम्तो दिन्थे । तुरन्तै म मेरा साथीहरुसित लुगाको विषय लिएर छलफल गर्न थाल्थे । तर असलमा त मेरो उत्तेजना हुन्थ्यो पायेशको लागि- खिर भन्दा अलिकता भिन्नै, खिचुरी र लाब्रा पछि खाइने गरिन्थ्यो ।

मेरी आमाले आफ्ना देवी-देवताहरुलाई दिवालीमा खीर चड़ाउने गर्नु हुन्थ्यो । यो खान र हेर्नमा  पायेश भन्दा भिन्नै थियो । खजुर गुड़मा होइन तर सेतो चिनीमा बनाउने गर्थिन् । उनी अन्तमा एउटा तुलसीको पात लिएर यस माथि राख्ने गर्थिन् र यसरी नै देवी-देवताहरुलाई पनि चड़ाउने गर्निन्थ्यो । म चीसो खाने उत्सुकतामा एक घन्टासम्म  पर्खी रहन्थे ।

ढकने र पायेशमा धेरै फरक छैन । यो मिठाई त होइन तर एक किसीमको गुलियो पुलाव हो । विशेष चाढ़पर्वमा यसलाई बनाइने गरिन्छ । मलाई पहिलो पटक यसको स्वाद मन परेन । मेरी काकीले यसलाई ठीक ढंगमा नपकाएको स्वीकार गरेकी थिईन । “म अर्को पटक यो सहि ढंगमा बनाउने  छु”, उनले वाचा त्यसपछि दिएकी थिइन् ।

भारत र नेपालको बीच छिद्रपूर्ण सिमानाले गर्दा भारतीय नेपाली र नेपालवासी नेपालीहरु माझ धेरै गलत धारणाको निर्माण भएको छ । धेरै वर्ष अघि देखि नै, भारतमा बसीआएका नेपालीहरुलाई गोर्खा जति भनेर मानिने गरिन्छ । नेपालको गण्डकी प्रदेशमा, एउटा नगरपालिकाको नाऊ, गोर्खा रखिएको छ । यसरी ऐतिहासिक रुपमा वीर गोर्खा सिपाहीहरुको इतिहास यस ठाउँसित जोड़ीएको छ ।

मैले पहिलोपल्ट मेरो छिमेकीको घरमा गुड़-पाक चाखेकी थिए । उनको काठमाडौँ भ्रमणका क्रममा, गुड़-पाकका प्याकेटहरु उपहार स्वरूप, उनको आफन्तले दिएका थिए । म गम्भीर सोचमा परे । जब उहाँले भन्नुभयो कि यसको पकाउने सामाग्रीहरु गाढ़ा दुध र गुड़ हो, म कालाकन्द हो कि संदेश हो भनि सोच्न थाले । मुखमा हाल्न साथ, यसको स्वाद नरम र गुलियो थियो, अलिक चर्को भएपनि, स्वादिलो भएको मैले पाए । मैले टाँसिने अवशेषहरु अव्लाहरुको टुप्पोबाट चाटे र अझै अर्को खान पाइन्छ कि भनेर सोधे ।

कालेबुङ्गमा, हामीलाई एक किसीमको मिठाई दिइने गरिन्थ्यो । म मेरी गुरुमा को होस्टेलमा बस्ने गर्थे । ती मिठाईहरुलाई हामी केन्डी भन्ने गर्थ्यौ । सोची लादा, ती केन्डीहरु केही खास थिएनन् । केबल चिनीको मात्रा बेसी थियो र कलकत्ताबाट यसको डेलीवेरी हुन्थ्यो । हाम्रा गुरुमाका साथीहरु शहरमा थिए र तिनीहरुले उनलाई ती केन्डीहरु पठाउने गर्थे । मलाई याद छ कि विशेष क्रिस्त्मस सिजनको छेउ-छाउ, ती गुरुमाले हामीलाई दिने गर्थिन् ।

यसरी नै, जब पहिलो पल्ट पुष्टकारीको स्वाद लिए, मेरो लागि त्यो प्रकाशको क्षण थियो । मेरो फुपाले बिर्तामोड़, नेपालदेखि ल्याएका थिए र त्यहाँ उनको पत्नीको पनि माइतीघर थियो । तिनीहरु अनियमित आकारका, कड़ा बलहरु थिए । मैले चाड़ै थाहा पाएँ कि तिनीहरु गुड़बाट बनेका थिए र साथमा थियो घिउ, दुध, नरिवल र अन्य नट्सहरु । शुरुमा चबाऊन गाह्रो परे पनि पछि कमुलो हुन गयो । कतीले यसलाई गाड़ा-खैरो रंगले गर्दा, चकलेट ठान्न  सक्छन् । स्थानीय नेपालीहरुले यसलाई उनीहरुको चकलेट संस्करण भन्ने गर्छन् ।

मैले आफ्नोपनको भावना न गुड़-पाक न पुष्टकारीमा पाउँन सके । ती मेरा पहिचानका मिठाईहरु थिएनन् । मलाई रसमलाई खान मन पर्छ । यसले मेरो पहिचानको बारे के बुझाउन सक्छ?

दार्जीलिंगको विषयमा धेरै कथाहरु लेखिएका छन् तर कालेबुङ्गमा आधारित कथाहरु थोरै नै पाइन्छ । मैले जीवनको नव वर्ष त्यहाँ छात्र भइ बिताए। कालेबुङ्गमा पाइने विशेष ललिपप अति प्रचलित छ । यस्तो भनिन्छ कि आन्द्रॆ बट्टी नाम भएको स्विस फादरले सन् १९५० मा यसको शुरुवात गरेका थिए । यी ललिपपहरु बजारे पसलहरुमा बिक्ने ललिपप्स जस्ता हुदैनन् । कालेबुङका उत्कृष्ट ललिपप्स हेर्नमा चुरोट जस्तै देखिन्छ र रंग पनि गाड़ा खैरो हुन्छ । यसको समुद्ध स्वाद दुध, घिऊ र चिनीबाट आउने गर्छ । म त्यो सानो शहरबाट बाहिर निस्केको बर्षौ भैसक्यो तर हरेक पटक फर्कन्दा, म आफैलाई एक प्याकेट किन्न नीशचित गर्छु र उकाली र ओराली हिड़दै, म त्यसको मीठो स्वादमा डुबी, ती स्वीस फादरका दिनहरुलाई आफ्नो सम्झनामा ल्याउने गर्दछु ।

कुनै पनि चाड़-पर्व नेपाली डायसपोरामा, सेलरोटीको बिना अधुरो भएर जान्छ । यसलाई पकाउने तरिकाहरु धेरै छन् तर मलाई मेरो फुपूले बनाउनु भएको सेलरोटी अति नै मीठो लाग्छ । सर्वप्रथम ब्याटर तयार गर्दा उनि भिजेको चामललाई ओख्लीमा पिस्छिन् । उनी त्यसपछि त्यो थोरै दानेदर पीठोमा दुध, चीनी, घिऊ, पानी र अन्य मसालाहरु मिसाउने गर्छिन् । मेरो फुपुकोमा परम्परायत लोहाले बनिएको कराई-ताई छ ।यसलाई उनी माटोको चुल्हामा राख्छिन् । बाल्यकालमा उनी मलाई आगोदेखी टाड़ा बस्ने हुकुम दिन्थिन् । यसको कारण सेलरोटी तातो तेलमा बनाईन्छ र केवल एक विशेषज्ञ हातले यसलाई ह्यान्डल गर्न सक्छ ।

धेरै बर्षको अनुभवले गर्दा, फुपु आफैलाई आगोदेखि जोगाउन जान्दछिन् ।उनले ब्याटरमा हाथ डूबाऊदै, त्यसको स्थिरता जाँच गर्नु हुन्छ । एक पटक सन्तुष्ट भएपछि, उनी आफ्नो हत्केलाको छेउबाट ब्याटर स्कूप गर्दै, तातो तेलमा सजिलैसितले नाप मिलेको रिङ्ग बनाउन थाल्नु हुन्छ । यस समय उनको ध्यान तातो तेलमा एक टक हुन्छ । यसको बनाउने तरीका जलेबी संग मेल खान्छ तर सेलरोटी बनाउने सीप कृत्रिम शंकु वा पाइप भन्दा हाथमा आधिक निर्भर हुन्छ ।

जब ब्याटरले तुरन्तै आफ्नो रंग परिवर्तन गर्दछ, झीरको सहायताले सेलरोटीलाई पल्टिने गरिन्छ र तेलबाट बाहिरपनि यसैलेनै निकालिने गरिन्छ । मेरी फुपूलाई यो प्रक्रिया राम्ररी थाहा छ । उनले तेलको राँप लिदै र नाक खुम्चावदै, पाकिसकेका सेलरोटीलाई एउटा बाँसको टोकरीमा राख्ने गर्छिन् । यो हेर्नमा त सजिलो देखिन्छ तर म धेरै चोटी सेलरोटी बनाउनमा असक्षम भएकी छु ।

नेपाली आलू-दमसित सेलरोटीको स्वाद अझ बड़ेर जान्छ । यसको स्वादमा लसुन र खोरसानिको कड़ा फ्लेवर हुन्छ र रंग उज्यालो रातो हुन्छ । फुपूले यसलाई पक्कु- सुक्खा मसालामा ढीलो पाकेको मासुसित दिने गर्नु हुन्छ ।

सेलरोटी हेर्नमा अमेरिकन डोनट संग पनि मेल खान्छ तर डोनटको आकार सानो हुन्छ । खाँदा, यसको मीठो-चिल्लो तेल/घिऊको स्वादले मुखलाई भिजाई दिन्छ । आजको समयमापनि यो त्यतीनै प्रचलित छ जब यसको तुलना ८०० वर्ष अघिको युगसंग गरिन्छ ।

यसलाई कोठाको तापमानमा धेरै दिनको लागि भण्डारण गर्न सकिन्छ । मलाई ग्यास-चुल्हाको आगोको राँपमा यसलाई गरम गरेर र हल्का डड़ाएर खान मनपर्छ । हिउँदको ढुस्स परेको बिहानीपख, गरम गरिएको सेलरोटी र रातो चिया खाँदा हर्षले मन रमाउने गर्छ । म पहाड़लाई हेर्दै सेलरोटीको मीठो स्वादपनि साथमा लिने गर्छु।