पदेर पदेर पाव
Volume 1 | Issue 5 [September 2021]

दामोदर मावजो

Volume 1 | Issue 5 [September 2021]

---

Subodh Kerkar, 2021

तांबडो, हळडुवो, निळो, पिंगसो, काळसो अशा रंगांच्यो विंगड विंगड सया मिरोवपी अस्तमतेचें मळब तोखेतना आमोरी केन्ना सरली कळ्ळेंच ना. बुडपी सुर्याक पळोवपी आमचे दोळे सुर्याक पळोवन रंग बदलपी मळबच चड तोखेतले. आमचें एक बरें आसा. आमी दोगांय आमच्या दोगांक घेवन अशीं अदीं मदीं वेळेर पावतालींच. पूण नागपूरच्यान चार दिसांक आयिल्लो म्हजो मेवणो, ताची बायल आनी धावेची परिक्षा दिवन आयिल्लें तांगेलें चली, मंजिरी तो देखावो पळोवन पिशीं जाल्लीं. माजोड्डेची वेळ म्हाका चड आवडटा. शांत आनी आयसपयस. पूण गुरून म्हळें, आयज कोलव्यां या. देखून कोलव्यां आयिल्लीं. काळखान चादर ओडली तेन्ना घरकान्नीन उठपाची तयारी केली, “घडयाळ पळय. या न्हय आतां?”
“राव गो. बरोऽ वारो सुटला. बसुंया मातशीं.”
पूण ती उठलीच. “तुमचें बरें. हांगा खबरांक बसतले आनी घरा वचून ‘भूक लागल्या, वाड बेगीन’ म्हणटले. खातले कितें? म्हाका चपात्यो करूंक जाय.”
आमी चौगां आनी तीं तिगां धाकले मारुतींत कशीं चेपून बसलीं आमीच जाणां. फुडल्यान तिगां बशिल्ल्यान हांवूय चतरायेन आनी सवकासायेन चलयतालों. कोलवेंची इगर्ज काडली आनी फुडें जो वास नाकांत भरलो, नकळटना म्हजो पांय एक्सलरेटरावयलो उठलो.
“वाउ! कसलो रे हो वास? वळखीचोच -” मेवण्यान म्हळें.
म्हजीय जीब हुळहुळ्ळी. “राव पळोवन येतां.” हांवें गाडी कुशीक काडली आनी खोर्नाचो वास घेत पदेर सोदून काडलो. भितर पाव भाजताले. भायर तीग चौग जाण पाव घेवपाक उबे आसले. हांवूय वचून लायनींत रावलों.
म्हजो नंबर आयलो. पदेरान विचारलें, “कसले जाये?”
“फोर्माचे.”
“कितले दिवं?”
हांवें येवजिलें. घराकडेन भाजी रांदिल्ली आसा. चपाते परस पावच व्हरचे. सात जणांक दोन दोन म्हळ्यर – “पंदरा दी.”
“थेली?”
हांवें पोती व्हरूंक नासली. “कागदाक गुठलावन दी. गाडी आसा.” आनी पंदरा हुनहुनीत पावांची पोटली घेवन हांव गाडयेकडेन आयलों. पाव गाडयेंत पावचे पयलींच वास भितर पावलो. पाव हातांत दिनाफुडें शीला खुशाल जालें. “बरें केलें. आतां घरा वचून चपाती करपाची कटकट ना.”
गाडी स्टार्ट करनाफुडें हांवें म्हणलें, “जिबेक उदक सुटलां म्हज्या. एक दी पळोवंया. हांव असोच खातां.”
“पार्सल फाटल्यान दी पळोवंया.” शीलान एक आपणांक काडलो आनी पोटली फाटल्यान दिली.
“असो अव्हन फ्रॅश मेळ्यार पाव सुको लेगीत बरो लागता.” हांवें पाव लाळेंत घोळयत म्हळें.
गुरूलो आवाज आयलो ना. घडये वास घेत बसला आसतलो. बेतालभाटी पावचे पयलींच म्हगेलो पाव सोंपलो. जीब आयकना जाली.
“आन्येक दी गो.”
“नाका आं. मागीर जेवण चलचें ना.” अशें तिणें म्हणलें खरें पूण फाटसून एक मागून घेतलोच. अर्दो करून म्हज्या हातांत दिवन म्हणलें, “अर्दोच पुरो. हो अर्दो हांव खातां.”

घरा पावसर आठ जावन गेल्लीं. सगल्यांक देंवोवन हांव गाडी पार्क करून आयलों.
“बरें जालें ना? तुगेलो चपात्यांचो वावर वाटावलो.” हांवें कदेल ओडीत म्हणलें.
“तो कसो चुकतलो?” पळय जाल्यार हिणें पीठ मळपाक भायर काडलां आनी फुड्यांत लाटफळें, लाटणें ओडलां.
“हांवें मगो हिशोब करून पंदरा पाव – ”
“हाडिल्ले. घरा पावतासर चार उरल्यात.”
खरें तिगेलें. सगल्यांल्योच जिबो हुळहुळ्ळ्यो आसूंये.
“दवर तें सगलें. तूं भायर वचून भावजेकडेन खबरो मार. हांव पाव घेवन येतां.”
गुरून म्हळें, “चल, हांवूय येतां.”
मानेलीलें खोर्न तशें लागींच, चलून पांच मिण्टांचे वाटेर आसलें. तागेलेय सांजे खातीर केल्ले पाव सोंपत आयिल्ले. सकाळच्या पावांची तयारी नेटान सुरू जाल्ली.
“धा पाव दी, मानेल.”
मानेलीन तोंड वांकडें केलें. “तुवेन वगत केलो येवपाक.” आनी पांट्यांत बाग घेवन पळयलें. “फोर्मांतले आठ उरल्यात. आनी पोळयो आहाय. दिवं?”

सायकलीक पांटें लावन विकूंक गेल्ल्यांनी खपनासून परते हाडिल्ले ते आठ पाव आनी दोन पोळयो घेवन आमी परतताले. वाटेर वासूली गादी लागली. थंय कोणतरी घांटी इतलो पियेल्लो की ताच्यान उबो रावपाक जायनासलें. “आरे, मानेलीगेर वचोन एक पाव हाड रे कोणूय” वासून म्हळें. म्हज्या कानार पडलें तें. “आरे वासू, मानेलीले पाव सोंपल्यात. निमणे हांवेंच हाडल्यात. हो घे आनी खावय ताका.” अशें म्हणून हांवें एक मोवसो पाव ताच्या हातार दवरलो. आनी आं करून तें नाटक पळोवपी गुरूचो हात ओडून परतोय घरचे वाटेक लागलों.
“त्या बेबद्याक पाव कित्याक खावोवपाचो?” गुरून विचारलें.
“तुका खबर ना? सोरो चड जाता तेन्ना सोरो देंवोवपाचो बेस बरो उपाय म्हाळ्यार पावा मदलो गिरोप खावोवप. पाव खंय सोरो चिंवून घेता.” हांवें आयकल्ली खबर सांगली.

Subodh Kerkar, 2021

राती जेवतनां गुरून म्हळेंच , “येदोळच्या त्या पावांची सर ह्या पावांक ना.”
“कशी आसतली? त्या पावांक सूर घाल्ली. देखून तो परमळ सुटिल्लो.”
“सूर? यू मीन सोरो? लिकर?” मेवण्याले चलयेन मंजिरीन अजापून विचारलें. हुशार चली. बापूय लागला इंजिनिअर जा म्हूण. पूण फुडें कितें करतलें हाचेर ताचो निर्णय जावंक नासलो खंय. ताका प्रस्न खूब पडटाले. ताका बापायनच जाप दिली, “सूर इज टॉडी. निऱ्या भाशेन ती. ती पीठ आंबोवपाक घालतात.”
“ते खरे ट्रेडिशनल पाव. हालीं बरी सूर मेळना आनी म्हारगय पडटा देखून
फुमेर वापरतात. ताका ती आदली रूच येना.” हांवें फोडणिशी केली.
गुरूक ओंपार याद जाली. “ते फिंर्गी गेले, ते उण्डे गेले”. अशें म्हणून तो हुस्कारलो.
“फिंर्गी गेले तें खरें. पूण गोंयचे पदेर आनी गोंयचे उण्डे मात आसात आं! सामकी गोंयकारपणाची कुरू जावन.”
“तुगेलें खरें जायत. पूण आदले दीस उरूंक नात हें तुवेंय मान्य करचें पडटलें. कालपयरचीच खबर सांगतां….” अशें म्हणून गुरून आपणें आयकल्ली ती खबर सांगली.
तागेलो भुरगेपणांतलो इश्ट जुंवारेर रावतालो त्या आबदोनीची खबर. बापूय ताचो आफ्रिकेक आसतालो. आवय मरतकच बापायन ताका दारेसलामाक सिर्विसेक लावपाक व्हेलो. हाणें जुंवारेचें घर सांबाळूंक कोणतरी जाय म्हूण सुब्राय ह्या ताच्याच क्लासमेटाक रावपाक दिलें. आबदोन दारेसलामच्यान इंग्लंडाक पावलो, थंयच्यान ऑस्ट्रेलियेक गेलो. आनी तीस वर्सांनी परतो यो जाल्यार घर गायब. थंय एक बिल्डिंग उबी आसा. घर कोणे तरी गिळ्ळें.”
“पूण जागो तुज्या इश्टाचो न्हय तर तो?”
“हाचे कडेन कांयच दुकुमेंत नात न्हय रे? वकील केलो जाल्यार ताणें सांगलें, तो जागो खंय कोमुनिदादीचो. आतां कांयच करूंक मेळचें ना.” इतलें उलोवन गुरून म्हळें, “पळयलें मरे? घर कोणालें आनी खालें कोणे? तो सुब्राय खंय घर विकून होन्नावर पावलो. आबदोन मात शेणलो.”
“जावं! सुलच्या पदेरान खावं.” हांवें म्हळें.
“म्हणचें कितें?”
“ती एक ओंपार आसा कोंकणींत. आपली वस्त तिसऱ्याच्या नशिबांत आसता तेन्ना वापरतात.”

सगलीं जेवनूय दोन पाव उरलेच. “उरल्यात ते सकाळीं भाजून दी म्हाका. हांव सोंपयतां ते.” नाय जाल्यार उज्यार हुलपायिल्ले पाव म्हाका आवडटात.
“तरी बरें. भाजी बरी जाल्ल्यान इतले तरी सोंपले.” बायलेन ल्हवूच म्हज्या कानांत सांगलें. “नाजाल्यार पावांचो सांजो कर म्हणटासलो तूं.”
खरें. पाव उरले जाल्यार मागीर कुडके करून कांदो मिरसांगेची फोडणी मारून सांजो म्हूण खावपाक बरो लागतालो. यादीनच रूच आयली.

ते राती आमगेलें उण्ड्यां-पुराण बेस बरें रंगलें. खबरो जाण्ट्यां भितर चलिल्ल्यो. पूण भुरगींय मज घेवन आयकतालीं. हांवें भुरगेपणांतल्यो यादी काडल्यो. आदलो एक एक पाव कितलो मोटो आसतालो. सूर घालून आंबयिल्ल्यान कितलो रुचीक लागतालो. आनी पावाचो दर आसलो आण्यान एक.
“आण्यान म्हळ्यार कितें?”
म्हाका भुरग्यांची काकुळट दिसली. “पयली तेंपार सोळा आण्यांचो एक रुपयो आसतालो.”
“यू मीन तेन्ना एका रुपयाक सोळा पाव मेळटाले?”
मागीर हांवें भुरगेपणांत केल्ली मस्ती सांगली. दर श्रावणांत गांवांतले शाळेंत भजन जातालें. म्हाका भजना परस हेर भुरग्यां वांगडा गजाली, फकाणां वा पासयो मारपाक चड आवडटालें. भजन रातचे णव ते बारा. इकरा-साडेइकरांक सुमार खोर्नांत भाजपी उण्ड्यांचो वास नाकांत परमळटालो. बाजारांत दोशीं वटेन दोन खोर्नां आसलीं. एक कामिलालें आनी दुसरें ज्याकपिदादीलें. तातूंत ज्याकपिदादील्या पावांचो वास सुरबूस आसतालो. सांजे णवांक तो पीठ माड्डितना दिश्टी पडटालो. अशें पांयांनी मळून जातकच भाजपाची तयारी. बरो वास आयलो म्हूण भितर सरल्यार म्हज्या हातार एक पाव पडटालोच. पूण मागीर आमी चौग पांच जाण चोम्यांनी भितर सरल्यार ताकाय परवडनासलें आनी आमकांय पुटवनासलें. मागीर आमी घरांतले एक दोन आणे फारायताले आनी पाव विकते घेवन खाताले. ते सुके पाव खावपांतली गोडी आगळीच.
म्हणसर मितूली याद उकलली. मिनू-मितू ल्हान आसतना हांव मितूक घेवन पाव हाडपाक वतालों आनी तें हट्ट धरून कांकणां मागून घेतालें. तो उगडास काडून मितून सांगलें, “कांकणां हाताक घालून हांव नाचयत घरा येतालें. आनी च्यांत बुडोवन खातालें.”

Subodh Kerkar, 2021

“आमगेल्या नागपुरांत गाड्या-गाड्यार वडापाव मेळटा. बरोऽ लागता. शिवाय पाव-भाजी…” मंजिरीन याद काडली.
“हांगाय मेळटात आं! तेभायर रोस-आमलेट-पाव, च्योरीस-पाव, काफ्रियाल-पोळी…” मागीर तांकां च्योरिसां, काफ्रियाल, रोस-आमलेट म्हळ्यार कितें तें सांगचें पडलें. हॉटेलांनी भाजये बराबर उण्डे-पाव कशे चड खपतात आनी लोळी पाव कुशीन चिरून चिकन बी कशें भरतात तेंय सांगलें.
म्हाका कॉलेज शिकूंक मुंबय गेल्लों ती याद जाली. थंय हॉस्टेलाच्या मॅसांत नाश्त्याक सगलें मेळटालें. स्लायस्ड ब्रेड, पुरी, भाजी… पूण गोंयच्या उण्ड्याची याद येताली. एक दीस हांव इराण्याच्या हॉटेलांत पावलों. थंय मस्काब्रेड घेतलो. पळय जाल्यार आमचो कातऱ्या-उंडो. बरें बटर बी लायिल्लो उण्डो. ताका थंय ब्रून पाव म्हणटाले. तो उगडास सांगून हांवें म्हळें, “तेन्नाच्यान गोंयचो उगडास आयलो म्हणटकच हांव इराण्यागेर पावतालों, मस्का-पाव खावपाक. थंय म्हगेली उण्ड्याची रूच भागताली.”
“एक सांग रे, गोंयची परंपरीक कयलोळी, भाकरी, पोळे, फुलके आसतना हे पाव खंयसून आयले? पुर्तुगेजान हाडले?”
“हय. पुर्तुगेज गोंयां आयले तेन्ना तांकां येवरोपाच्या पावांचो उगडास येत रावलो. तांकांच लागून गोंयकार पाव भाजूंक लागले. पूण तूं जाणा? गोंयांत पयलो पाव भाजपी पदेर कोण तो?”
“कोण?” सगल्यांनी एकदम विचारलें आनी म्हजें हड्डें अभिमानान फुललें.
“तो ह्याच गांवचो. माजोड्डेचो. म्हामाय सायबिणीचे इगर्जे फाटल्यान दोंगरी म्हूण वाडो आसा – थंयचो. साश्टीच्यान पाव बार्देस आनी मागीर गोंयभर पातळ्ळो आनी उपरांत देशांत आनी आशिया खंडांतूय.”

Subodh Kerkar, 2021

मेवणो उत्तेजीत जावन सांगूक लागलो, “हांवें खंयतरी वाचिल्ली खबर आं! पुण्यांतले हिंदू खंय – लोकमान्य टिळक लेगीत- त्या काळार पाव खावप धर्माभायरें लेखताले. गोंयच्या कोंकण्यांनी पाव खावप बरें मानून घेतलें!”
“सामकें सुरवातेक खायच नासले. तें कित्याक, तोमात लेगीत, पुर्तुगेजांनी हाडल्यांत देखून, मासाचीं फळां म्हणून वर्ज्य आसलीं तेन्ना. खूब उसरां हिंदुंनी मानून घेतलें. म्हज्या भुरगेपणांत लेगीत कांय मडगांवकार फकत कोंकण्या पदेरांलेच पाव खाताले. म्हजे यादींत मडगांवां कोंबांत कृष्णा म्हूण एकल्यालें खोर्न आसलें. मडगांवचे आयले पयले खूबशे कोंकणे तागेलेच पाव व्हरताले. म्हाका ती कोमीक शी दिसताली.”
रात चडच काळखी जाली तशीं भुरगीं न्हिदेक पिकलीं. जांबय दीत मितून उगडास काडलो, “मम्मा, आमी ल्हान आसतना तूं आमकां आल्लय म्हणटाली ती म्हण गे!”
“खंयची ती?”
“धोल बाये धोल, पदेराले बोल…” मितून याद काडली.
“तुमी कितें ल्हान आसात आतां आल्लय म्हणपाक?”
“जावं गे. प्लीज! हांवें केन्नाच आयकूंक ना.” मंजिरीन आगरो केलो.
“म्हाका आतां याद जायना” अशें शीलान म्हळें खरें, पूण याद करून म्हणून दाखयलेंच. “धोल गो बाये धोल, पदेरान हाडले बोल; म्हारगे तुजे बोल, परते घेवन चल.” आनी सूर लागलो तशीं खऱ्यानीच भुरगीं न्हिदून पडलीं.
“चलात, तुमीय न्हिदात पळोवंया आतां.” पुरो जाल्ल्या शीलान आमचेरूय मोवसो धेंगसो घालो आनी ताचो परिणामूय रोखडोच दिश्टी पडलो.

सकाळीं संक उठून पळय जाल्यार गुरू भायर बल्कांवांत बसला. ताका खंय फांत्यार पांचांक उठपाची संवय.
“तरी उठपाक वाट पळयतालों- कोंबे रडटले म्हूण. निमाणे पदेरालो पॉंक पॉंक हॉर्न आयकलो आनी उठलों.”
“आरे, दीस आदले उरूंक नात. कुकडां, दुकरां, गोरवां पोसपाचें लोकांनी सोडून दिलां. आतां आमकां उठोवपाक कोंबले साद घालिनात. हे सायकलीन पाव विकूंक भोंवतात तेच आमचे पदेर जाल्यात. तांच्या होर्नांनी आतां आमची सकाळ उदेता.”

Subodh Kerkar, 2021

च्या-नाश्तो जाता म्हणसर भुरगीं फाटीक लागलीं. ‘पदेराची काणी सांग’.
“आगो, काणी म्हणटात ती राती न्हिदतना सांगपाची. तेन्ना सांगतां.”
इतल्यान मानेल पदेर दारांत सायकल तेंकोवन भितर सरलो.
“आरे, राती तुवेन धा पाव व्हयले आनी पोनासां नोट दिवन गेलो. धा रुपये म्हजे लागीं उरले. घे.” अशें म्हणून ताणें धां ची नोट फुडें केली. हांव मोड परती घेवंक विसरिल्लों तो ती घेवन आयिल्लो.
“इतली ताकतीक कसली आसली. फाल्यां येतासलों-”
“ना, रे हांव बाजरां वयतालों. उगडास जालो तेसो भितर सरलों.”
“राब मातसे. बस आं!” ताका बसोवन च्या हाडून ताच्या हातांत दिवन विचारलें, “मानेलबाब, तुका टायम आसा जाल्यार एक उपकार करशी? आमगेर सोयरीं आयल्यांत तांकां पदेरां विशीं जाणां जावंक जाय सांगशी?”
भुरगीं येवन तेंकलीं तें पळोवन मानेल फुललो मेवणोय आयकुपाक बसलो. च्याचो घोंट मारून मानेलीन ताच्या बापाय पासून सुरवात केली. ताणेच तें खोर्न बांदिल्ले. रातभर पाव भाजतालो आनी फांत्या पारार आंगार काबाय लकोवन पावांचें पांटें माथ्यार मारून तो भायर सरतालो. हातांत एक स फुटांची कोंड्याची दांडी दांडयेक मदीं खांची घालून तातूंत पितळेच्यो पातळ वाटकुळ्यो चकत्यो तीन चार कडेन खोयिल्ल्यो. दांडी आपटतकच चिम्म-खुळ्ळ आवाज घुमतालो. तो आयकून गिरायकां भायर येतालीं आनी पाव घेतालीं. कोण पाव, कोण पोळी, कोण कांकणां जाल्यार कोण बॉल.
“आमी नागपुरांत तांकां पाववाला म्हणटात जाल्यार तुमी पदेर कित्याक म्हणटात?”
मंजिरीलो प्रस्न आयकून मानेल आनी खोलांत देंवलो, “आमी कोंकणींत पोदेर म्हणटांव तें पुर्तुगेज ‘पादेयरू’ ह्या उतरावयल्यान. उण्डो हें उतर सारकें कोंकणी. पाव उतर पुर्तुगेज ‘पांउ’ उतरावयल्यान येयलां. आतां बेकरी म्हुणटांव तेंकां आदीं पुर्तुगेज भाशेन ‘पादारीय’ म्हुणटाले. आतां ती पुर्तुगेज गेली आनी ही इंग्लेज येयली. तेंचेमदें सांडली ती कोंकणी.” अशीं खंती उतरां उलोवन मानेल उठलो, “वगत जालो म्हाका. तुमकां फोर्न बी चवपाचें आसत जाल्यार सांजे चारींक येयाय. दनपारां फोर्नाक उजो घालतले… हांव सगलें दाखोयतां तुमकां – फोर्न, उण्डे, पाव, बॉल…. येतलीं मुगो?”
“हय हय येतलीं.” तें आयकून मानेल गेलो.

Subodh Kerkar, 2021

दनपारां जेवन सारको आड पडूंक लेगीत दिलो ना भुरग्यांनी. चार जावचे पयलींच लागलीं पदेरागेर या म्हूण. अजाप म्हळ्यार मानेलूय आमचीच वाट पळयतालो. तागेलें दोन मिटरांपरस उबार आशिल्ल्या खोर्नान तागेली अर्दी कूड भरिल्ली.
“भायर आशिल्लें जाल्यार देवळाचो घूड कसो दिसतासलें, न्हय?” मंजिरीन अजापून म्हळें. त्या खोर्नाक माती खंयची वापरतात आनी वयर कशें शेण सारयत रावचें पडटा तें मानेलीन सांगलें. तो मात खोर्नाक फोर्न म्हणटालो. उजो घालपाक कसलींय लाकडां उपकरा पडनात. अमूकच रुकाचीं जाय. तीन वरां उजो पेटून कोळसो जातकच भितर कशें निवळ करप आनी मागीर तातूंत फॉर्माचे पाव, कांकणां, पोळयो कशो भाजतात तेंय ताणें दाखयलें. पावांच्यो इतल्यो तरा हांवें लेगीत पळोवंक नासल्यो. सरसकट चलतात ते पाव – फॉर्मांतले. फॉर्म म्हळ्यार ट्रे. ट्रेंत आठ पाव जातात. ते भायर उण्डे. पाव मोव, जाल्यार उण्डे कडक. चडशा गोंयकारांक उण्डे घोस्ताचे. उण्ड्यांक वयर ल्हानसो कातरो घालतात ताकालागून तो भायर भितर बरो भाजून येता. ताका कातरो अशें नांव आसा. तेभायर कोनशांचे पाव जाका हालींचे लोक बटरफ्लाय ब्रेड म्हणटात. लांबशे लोळी पाव हे चड करून काफ्रियाल-चिकन भरपाक वा सुकें मटण भरपाक व्हरतात. गोडाचे बॉल करतात ताची रूच वेगळीच.
“तुगेलो धंदो बरो चलला. पूण तूं पुर्ण समादानी आसा?” मेवण्यान विचारलें. ताचेर मानेलीन पयलीं म्हळें, “हय. फोबोड्ड्यार जाता बिझिनेस. पूण -” मानेलीन इलें तोंड करून म्हळें, “हालींसराक पोय्येक मागणी आहा. पोय्येक गंवांचो कुंडो लागता. मैदो न्हूं. डायबेटीस आसल्यार वा डायट सांबावतात तेंकां पोय्योच जायो. कांकणांचो डिमांड मात उणो जायत वयता. आदल्या तेंपार दुयेंतींक कांकणां खावयताले. जोर येयलो वा तिफोत जायीत तर बरो जातरीच कांकणांचो काल्द दिताले. काल्द म्हुटल्यार सूप. पूण आतां लोक वखदां फाटल्यान धांवताय.”
“तरी तुंवें कांकणां भाजपाचें बंद करूंक ना तें बरें दिसलें.” गुरून म्हळें.
“पूण फुडाराक कितें जातलें खबर ना. आदीं आमी गोडापाव करताले. क्रिस्तांवांगेल्या काजारांक वज्यांत घालपाक गोडा-पाव जायेच. पूण आमी ते करनाय आतां.”
“म्हणटकच आतां वज्यांत गोडापाव नासतात तर !”
“ना, ना. गोडापाव नासल्यार वजें कम्प्लीट जायना. पूण काजारांचि सीझन सोंपल्या उपरांत डिमांड नासता, देखून साश्टींतल्या चडशा पदेरांनी गोडापाव भाजपाचें सोडलां. आतां हिंगाचेय लोक म्हापशेंच्या पदेरांक ऑर्डर दिवन करून घेताय.”
गोडा पाव हांवें कांतारांनी आयकल्ले. काळजाक खातखुतल्यो करपी तें कांतार आयजूय उगडास आसा.
मोगा, जालें तें जावं, म्हजो गोडाचो पांव
म्हाका सोडशी तरि, जीव दितलों हांव –
लोकांमोगाळ पांव मोगाच्या कांतारांनीं रिगलो ना जाल्यारच अजाप.
मानेल सांगतासतनाच भायर मोटारसायकलीक पांटें लावन एकलो आयलो. “ओ पळय, आन्येक पदेर आयलो” मितून म्हळें.
मानेल दुखावलो जावंये, “बाये, तो पाव विकपी. तो पोदेर न्हूं. पाव भाजता तो पोदेर.”
“आनी हो मोटारसायकल घेवन पाव विकता?” मेवण्यान अजापून विचारलें.
“हय. थोडे मोटारीन लेगीत येताय. ते व्हडल्या व्हडल्या हॉटेलांनी सप्लाय करतात. गांवांनी भोंवतात ते सायकलार बसोन. पसऱ्यांचेर, हॉटेलांक विकपी मोटारसायकलार आनी स्टार हॉटेलांक दितात ते मोटरां घेयन भोंवतात.”
रातीकडेन पाव उरलेच जाल्यार तांचें कितें करतात काय ह्या मेवण्याच्या प्रस्नाकूय मानेलीकडेन
जाप आसली. “कांयच भायर पडना. पाव उरले जाल्यार तांच्यो फांती मारून भाजप- तेंकांय गिरायक आहा.”
पांच जावन गेलीं आनी दिसवडो मोडून घरा परतुपी कामदार पाव व्हरपाक येवपाक लागले. तातूंत गोंयांभायले वावराडेच चड आसले. हांवें म्हळें, “गोंयकारां भाशेन हांकांय उण्ड्यांची गोडी लागली मरे!”
“ना. उगडास धर, गोंयकार उण्डे खातात ते रूच काडत घोस्त काडपा पासत आनी हे भायले कामदार खातात ते सवाय देखून पोटाचो वावर काडपा पासत.” मानेलीन काम करतां करतां आन्येक सत सांगलें.
गिरायकाची लायन लागली तशीं आमी मानेलीचे उपकार मानून ताचो निरोप घेतलो. ते पयली गोड-सोय घालून भाजिल्ल्यो गरम-गरम गोडा पोळयो आनी भुरग्यांचो आगरो देखून चार कांकणां घेवनच भायर सरलीं.

सांजेर खबरांक बसलीं तेन्ना मेवण्यान पर्थून तो विशय काडलो. “आशिया खंडातलो पयलो पाव भाजपी पदेर माजोड्डेंचो अशें म्हळें तुवें. पूण ते पयली येवरोपांत पाव आसले. पयलो ब्रेड खंय तयार जालो काय?”
“बायबलांत सांगलां खंय – आदांव आनी एव्हा हांका देवान खंय फर्मायिल्लें, ‘कश्ट करात आनी दिसपट्टो उण्डो खायात.’ ब्रेडाचो तो पयलो उल्लेख मेळटा, अशें म्हणटात. पूण हांव सांगूं? गोंयां आमच्यो भाकऱ्यो, भारतात रोटी-चपाती वा अरब देशांनी खब्बूस होय जाल्यार तांचो ब्रेडच न्हय तर?”
“आनी इगर्जेंत मिसा वेळार लोकांचे जिबेर दवरतात तो ब्रेड? खंयचे पदेर करतात तर ते?” गुरून विचारलें.
“ना. इगर्जेंत मिसा वेळार भावार्थ्यांचे जिबेर जेझूचें फ्लॅश म्हूण दवरतात तो ब्रेड पवित्र जाल्ल्यान तो इगर्जेंतच तयार करतात. सूर, फुमेर वा मैदो वापरनासतना गंवांपिठाच्यो पातळ चकत्यो करतात तांकां पार्तिकुलां म्हणटात.” मंजिरील्या दोळ्यांत जिज्ञासा पळोवन हांवें फुडें सांगलें, “आयक मंजिरी, जेझून उण्डो मोडून शिश्यांक खावयलो ताचो उगडास म्हूण भक्तांक ब्रेड खावोवपाची चाल आसा. गोंयांत तीं पार्तिकुलां.”
जेवणां जालीं आनी सगलीं लागलीं ‘काणी जाय.’
खंयची सांगूं? मंजिरीन म्हळें, “आमकां ती जेझूची काणी सांग, उण्डो मोडून शिश्यांक खावयिल्लो ती.”
इतल्यान शीला थंय आयलें, “आयकलां? तुगेलो कोट, कपडे आनी आमी हनिमुनाक काश्मिराक गेल्लीं तेन्नाचे स्वेटर बी आमचे पोरने ट्रंकेंत भरून हांवें भायर दवरिल्ली पळय, ती ट्रंकच रातीन कोणे तरी चोरून व्हेली.”
“कोणाकूय दिवन उडोवची म्हणुनच दवरिल्ली न्हय? जावं, सूलच्या पदेरान खावं.” हांवें म्हळें. आनी म्हाका लुसिओ रोद्रिगीशान बरयिल्ली काणी याद जाली. “मंजिरी, जेझूची ती काणी तुका खंयच्याय पुस्तकांत वाचूंक मेळटली. हांव तुमकां सूलच्या पदेराची काणी सांगतां. ओके?”
“सूल म्हळ्यार कितें?” विचारलें गुरून पूण हो प्रस्न सगल्यांकच पडिल्लो.
“पुर्तुगेजींतल्यान आयिल्लें आदलें उतर तें. सूल म्हळ्यार साउथ- दक्षीण. कारवार, मंगळूर, कोची बी गोंयचे दक्षिणेक. ह्या घराचे नळे पळय. ते सूलचे नळे. कारण ते मंगळूरच्यान येताले. कळ्ळें? आतां मात मदीं उलोवं नाकात आं!”
सगलीं सावचीत बसलीं.
“खूब वर्सां आदली ही खबर. एक गोंयकार आसलो. तो खुब्ब चामटी आसलो. तागेलें मिठागर आसलें. चड पैशे मेळटात देखून तो मीठ पातमारेंत म्हळ्यार व्हडल्या तारवांनी भरून सुलाक धाडटालो. खूब फायदो जातालो. पूण तो हिमटो आशिल्ल्यान पैशे मोडिनासलो. ताका भुरगेंबाळ नासलें. बायल सादीभावार्ती. तो कितें करतालो जाणा? जोडिल्ल्या दुडवांतले खर्चाक थोडे दवरून उरिल्ल्या दुडवांच्यो भांगराच्यो म्होरो घेतालो. आनी ताचे कडेन एक बुयांव आसलें तातूंत घट्ट धांपून दवरतालो. मदीं मदीं उकतें करून मेजतालो आनी खुशाल जातालो. अशें करतां करतां एक दीस बुयांव उपाट भरलें. मागीर ताका हुसको जावंक लागलो, कोणाकूय वास लागलो जाल्यार ते आपणांक नागोवन व्हरतले. एक दीस तर ताका सपन पडलें, चोर येवन बुयांव उगडून तें रितें करून पळ्ळा. तो भियेवन जागो जालो. बेगबेगीन ताणें बुयांव उगडून पळयलें जाल्यार सगल्यो म्होरो तश्श्यो आसात. सू जालें. पूण आतां तो रातदीस हुसको करूंक लागलो. बायल सादी जाल्ल्यान तिका कोणूय फटयत म्हूण तो घरांतच रावंक लागलो. हुसक्यांनी मनाचेर ताण आयलो. रातची न्हीद पडना, पोटाक भूक लागना आनी कित्यांतच मन रमना. घटमूट मनीस तो, बारीक बडी कसो जालो. बायल भियेली. दोतोराक हाडलो. ताणें तपासून विचारलें, “तूं कसली चिंता करता? कोणाक रीण बी आसा?” तो वग्गी रावलो. दोतोरान बायलेक सांगलें, “ताचे तकले वयलो ताण गेलेबगर तो बरो जावचो ना.” मागीर त्या चामट्यान चिंतलें, जीव वगडावचे परस तें बुयांव गेल्यार उपकरता. ताणें त्या बुयांवाची आस सोडली. पूण ताचें करप कितें? केन्ना केलो ना तो दानधर्म करपाक ताचें मन तयार जालें ना. ताका एक कल्पना येवजली. ताणें त्या बुयांवाचें तोंड घट्ट बंद केलें. तें मिठाचे एके पोतयेंत भरलें आनी ‘कोणाक मेळटा ताका मेळूं’ अशें म्हणून हेर मिठा पोतयां वांगडा हें बुयांवूय पातमारयेचेर चडयलें. कांय दिसांनी पातमारी मंगळूरच्या बंदरांत पावली. थंयचो चडसो लोक आदलो गोंयचोच. त्या लोकांनी गोंयचें मीठ बरें म्हणीत चड मोलायनासतना पोतयो व्हेल्यो. बुयांव आसलेली पोती एका पदेराक मेळ्ळी. ताणें पोती उकती करून पळय जाल्यार भितर बुयांव आनी बुयांवांत भांगराच्यो म्होरो. जल्मांत इतलें भांगर ताणें पळोवंक नासलें. खुश्शाल जालो. कोणालें तरी बुयांव चुकून आपणांक पावलां जाल्यार कोणूय सोदूंक येत अशें चिंतून ताणें कांय दीस वाट पळयली. कोण्ण आयलो ना. ताका आस जाली. ताणें त्यो म्होरो पर्थून पर्थून मेजून पळयल्यो. नशिबान फावो जाल्यात जाल्यार दवरून घेवच्यो अशें दिसलें ताका. पूण मन येना जालें. कोणाल्या तरी मालकेंचें भांगर तें, ताचेर आपलो अधिकार ना. पूण ताचें करप कितें? ताणें एक मदली वाट सोदून काडली. दोन वांटे केले आनी अर्द्यो म्होरो भितर भरून एक व्हडलो सोबीत केक भाजलो. आनी ते पातमारीच्या कोपिताक व्हरून सागवाद म्हूण दिलो. तो सोबीत केक त्या कोपिताक इतलो आवडलो की ताणें तो आपले कुडींतले हारशाचे शोकेसींत दवरलो आनी आयिल्ल्या गेल्ल्याक तो दाखोवंक लागलो. फुडलीं कांय सप्तकां पातमारी गोंय-मंगळूर फेरयो मारीत आसली. एक दीस कोपितान पळय जाल्यार केक बातेला. भायर दरयांत उडोवचो मनांत आयलें. पूण मागीर ताणें चिंतलें, कोणाय गरिबाक दिवंचो. मंगळूरच्या धक्यार देंवतकच ताणें एका गरीब खारव्याक आफोवन ताका तो दिलो. केक पळोवन खारवी पयलीं खुशाल जालो पूण येदो केक खावचे परस तो कोणाकूय विकलो जाल्यार चार पैशे तरी मेळटले अशें चिंतून तो केक घेवन खारवी त्याच पदेरागेर पावलो. पद्रेर अजापलो. भितर व्हरून कातरून पळय जाल्यार म्होरो तशातश्यो. त्यो म्होरो नशिबान आपणांकूच फावो केल्यात हाची ताका खातरी जाली. खारव्याच्या हातार एक भांगराची म्होर दवरून ताका खूश केलो आनी मागीर भांगर सुगूर दवरून उरिल्लें जिवीत खुशालकायेंत जियेलो.
“तेन्नाच्यान ही ओंपार जल्माक आयली. ‘सूलच्या पदेरान खावं’.”
काणी सोंपली. भुरगीं न्हिदलीं. सकाळीं उठना फुडें मंजिरीन आपलो निर्णय सांगलो, “हांव खूब शिकतलें आनी पदेर जातलें.”

Subodh Kerkar, 2021